Historia kawy na świecie

1

Historia kawy jest niezwykła. Jest to historia sztuki, filozofii, obyczajów, wojen i miłości. Na kanwie legendy osnute jest odkrycie niezwykłych właściwości kawy. Legenda głosi, że arabski pasterz imieniem Kaldi, zaciekawił się zachowaniem kóz. Po zjedzeniu owoców z pobliskiego  drzewa, kozy niemalże tańczyły. Po spróbowaniu czerwonych owoców, Kaldi sam poczuł się znakomicie, zniknęło zmęczenie i senność. Resztę dnia spędził w doskonałym nastroju. Kolejna legenda mówi, że etiopscy mnisi, aby odpędzić sen podczas długich nocnych modlitw, pili wywar z owoców kawy. Nazwa kawy pochodzi od południowo etiopskiej prowincji Kaffa, gdzie do dziś zachowały się naturalne leśne zarośla kawy arabskiej.

Początkowo zmielone owoce drzewa kawowego były po prostu spożywane przed plemiennymi bitwami – dodawały energii i zagrzewały do walki. W XIV-XIII wieku p.n.e. kawa dostała się z Etiopii na Półwysep Arabski, do Jemenu. Prawdopodobnie w Jemenie wynaleziono napój – kawę, która stała się napojem Beduinów i wędrowców z karawan.

Pierwsze plantacje kawy powstały w Jemenie, w 800 r p.n.e. Na VI wiek n.e. rozpoczęto uprawę kawy w Jemenie, z nasion sprowadzonych z Sudanu i Wyżyny Abisyńskiej, co spowodowało, że Jemen stał się głównym producentem kawy na świecie. Arabowie, dzięki licznym kontaktom ze starożytnym Aksum (Etiopia), zetknęli się z kawą zapewne na długo przed Mahometem.

W XV wieku, pod wodzą Imama Ahmeda najechali etiopską prowincję Harar, gdzie prawdopodobnie uprawiano już wówczas kawowce. Zwyczaj picia kawy został przez Arabów szybko przejęty i rozwinięty. Tak bardzo rozpowszechnił się on właśnie w krajach islamskich, ponieważ religia zakazuje tam spożywania alkoholu. Używka bezalkoholowa, jaką jest kawa, z powodzeniem weszła w “próżnię obyczajową”, jaką wytworzył ten zakaz.

Arabowie jako pierwsi, zaczęli powszechnie stosować dodatki smakowe, jak: cynamon, kardamon, goździki czy cukier. Wynalazek “imbrika” też zawdzięczamy kulturze Bliskiego Wschodu.

Pierwsze kawiarnie – “qahveh khaneh”, powstały w Mekce w XV wieku. Wkrótce stały się one przybytkami myśli filozoficznej i miejscami spotkań artystów. Powstawały w nich kluby graczy w trik-traka, ulubionej gry Arabów.

W 1592 roku włoski lekarz i botanik Prosper d’Alpino, towarzyszący weneckiemu poselstwu do Egiptu, opisał napój kawę jako środek leczniczy. Wtedy Europa dowiedziała się o istnieniu kawy.

W Europie nie przysporzył kawie zwolenników fakt, że kawa stała się napojem mahometan, czyli z punktu widzenia świata chrześcijańskiego napojem pogańskim. Twierdzono, że już sam jej kolor świadczy o piekielnym pochodzeniu kawy. Aby rozstrzygnąć spór o kawę, papież Klemens VIII (1536-1606) zwołał sąd nad kawą. Sam papież spróbował kawy. Zamiast ją wykląć – pobłogosławił słowami: “Ten szatański trunek jest tak smaczny, że szkoda by go było tylko dla niewiernych”.

W 1615 roku kupcy przywieźli ziarno kawowe do Wenecji. Przy placu Św. Marka, dziewięć lat później, powstała Café Florian, pierwsza europejska kawiarnia, która do dziś jest jedną z najsławniejszych i najdroższych kawiarń na świecie. W 1716 roku weneccy właściciele kawiarni rozdawali ulotki sławiące zalety kawy. Była to prawdopodobnie pierwsza kampania reklamowa kawiarń. Włosi tak ukochali kawę, że stała się wkrótce ważnym elementem ich życia, a nawet tematem sztuk teatralnych, między innymi, komedii Carlo Goldoniego “La bottega del caffé”.

W 1763 roku działało w Wenecji ponad 200 kawiarń. Włoski barista, Achille Gaggia, w 1948 roku wynalazł ekspres ciśnieniowy, czym zrewolucjonizował proces przygotowywania espresso, czyli kawy “pod ciśnieniem”.

W Anglii, pierwsza kawiarnia powstała w Oksfordzie w 1650 roku. W 1651 roku pojawiła się w Londynie pierwsza reklama kawy. Kolejna kawiarnia została otwarta w Londynie w 1652 roku. Cena kawy wynosiła wtedy jednego pensa. Kawiarnie nazywano “uniwersytetami za pensa” (penny universities), ponieważ brać studencka przesiadująca w kawiarniach, uważała, że można tam było zdobyć większą wiedzę, niż podczas wykładów na uczelni. W swoich ulubionych kawiarniach lokalach zbierali się także prawnicy (The George), a w innych medycy (Baston). Kawiarnie stały się popularne wśród głosicieli antypaństwowych idei. Wtedy król Karol II postanowił je zamknąć, zdołał jednak ten zakaz utrzymać jedynie przez jedenaście dni. Sprzeciw Anglików był tak silny, że kawiarnie znowu otworzyły swoje podwoje, a prestiż króla znacznie ucierpiał.

We Francji kawa zawdzięcza swoją karierę posłowi Porty Otomańskiej, Sulejmanowi Adze, który urządzał huczne dyplomatyczne przyjęcia. Podawano tam wyborną kawą po turecku. Pierwszą paryską kawiarnię otwarto w 1672 roku, przy obecnym placu St. Germain. Nieco później, w 1689 roku rozpoczęła swoją działalność słynna kawiarnia Café Procope, której właścicielem był Francoise Procope. Francja, już w połowie XVIII wieku stała się największym producentem kawy wśród krajów kolonialnych. Kawę w dzbanku z przykrywką zaparzono we Francji po raz pierwszy w 1711 roku. W 1714 roku, drzewko kawy posadzono w paryskim ogrodzie botanicznym, Jardin des Plantes. Także w tym roku holenderski dwór, z wdzięczności za przychylność i pomoc, przesłał Ludwikowi XIV, królowi Francji, kilka sadzonek kawy. Stały się one zalążkami większości drzew kawowych, wyhodowanych w późniejszych czasach, w Ameryce Środkowej i Południowej, na Karaibach i na wyspie Bourbon (obecnie Reunion). Sadzonki kawowca, Ludwik XIV otrzymał również, jako prezent od Sułtana Jemenu. Sułtan odwdzięczył się w ten sposób za to, że francuski medyk wyleczył go z poważnego zapalenia ucha.

Cukier, jako dodatek do kawy, zaczął być używany około 1715 roku na dworze Ludwika XIV. Król, Ludwik XV uznawany był za wielkiego znawcę kawy. Z ziaren kawowców, hodowanych w ogrodzie botanicznym w Wersalu, król sam, kilka razy w roku przyrządzał sobie napar. Kawoszami byli także znani francuscy literaci, między innymi Diderot i Rousseau. Balzac, sławny francuski pisarz, wypijał 40 filiżanek kawy dziennie, natomiast Voltaire, filozof i literat, ponoć nawet 50. W 1720 roku było w Paryżu już podobno 300 kawiarń.

Około 1800 roku, Francuz, Jean-Baptiste de Belloy wynalazł zaparzacz przelewowy, a w 1822 roku został opracowany we Francji prototyp maszyny do kawy espresso.

młynek

Ciekawostką jest to, że od 1840 do 1975 potentat motoryzacyjny Peugeot produkował, oprócz samochodów, niezawodne młynki do kawy.młynek_peugeot

11Wiedeń zawdzięcza powstanie swojej pierwszej kawiarni, Polakowi, Jerzemu Franciszkowi Kulczyckiemu. Był on jednym z żołnierzy Jana III Sobieskiego podczas odsieczy wiedeńskiej (1683r.). Kulczycki, znając język turecki, bez trudu przedostał się do obozu Kara Mustafy i dostarczył polskiemu dowództwu cennych informacji o rozlokowaniu wojsk tureckich. Król Polski, w nagrodę za męstwo, pozwolił Kulczyckiemu wybrać sobie coś cennego z łupów zdobytych na Turkach. Żołnierz nie wziął złota, tylko 300 worków z dziwnym ziarnem, które zamierzano wyrzucić, przypuszczając, że jest to pasza dla wielbłądów. Kulczycki orientował się, że są pełne kawy, którą znał ze swoich podróży do Turcji. Wkrótce otworzył w Wiedniu pierwszą kawiarnię “Pod Błękitną Flaszką”. W Wiedniu rozpoczęły swoja historię takie kawy, jak Kapuziner, Eispänner, czy Eiskaffee.

Niemcy dowiedzieli się o istnieniu kawy już w 1582 roku, kiedy botanik, Leonhart Rauwolf opisał kawowce w swym dzienniku podróży. Jego rodacy mogli spróbować kawowego naparu dopiero w roku 1673, kiedy w Bremie powstała pierwsza kawiarnia, otwarta przez Holendra, Jana Dantza. W wielu niemieckich Kaffeehäusen organizowano koncerty. Od 1720 roku, przez 20 lat, w Zimmermanns Kaffeehaus w Lipsku koncertował Jan Sebastian Bach. Bach był wielbicielem kawy, dlatego irytował go spór, jaki podzielił społeczeństwo na zwolenników i przeciwników kawy. W wyniku sporu o kawę, około 1734 roku, Bach skomponował “Kantatę o Kawie”. W Europie, w XVII wieku, po raz pierwszy dodano do kawowego naparu czekoladę (kakao). Pierwszymi Europejczykami, którym udało się wyhodować sadzonki kawowca byli Holendrzy. W obawie przed utratą monopolu na handel kawą, kraje arabskie pilnie strzegły zielonego ziarna. Przez lata, kupcy, dyplomaci i podróżnicy starali się wykraść cenne nasiona kawy. Udało się to dopiero w 1616 roku, Holendrowi Pieterowi Van der Broecke,który w jemeńskim porcie Mocca, zajmował się handlem kawą. Zdobyte ziarna kawowca posadzono w ogrodzie botanicznym w Amsterdamie, gdzie szwedzki naukowiec Karol Linneusz wyhodował gatunek kawy Coffea Arabica. W swojej kolonii na Cejlonie (obecnie Sri Lanka), w 1658 roku, Holendrzy założyli plantację. W Ameryce Północnej kawa pojawiła się w 1607 roku, dzięki urodzonemu w Anglii, znanemu podróżnikowi, żołnierzowi i kapitanowi żaglowca, Johnowi Smithowi. Pierwszą właścicielką kawiarni w Ameryce Północnej była Dorothy Jones. W 1670 roku otrzymała licencję na sprzedaż kawy. Za sprawą Williama Penna, angielskiego przywódcy kwakrów i rzecznika wolności, w 1683 roku, kawa trafiła do Pensylwanii. Z tego też roku pochodzi pierwsza pisemna wzmianka o zakupie kawy w Ameryce Północnej. Penn zapłacił za funt kawy 4,68 $. Niedługo potem, w Nowym Jorku powstał pierwszy rynek zielonej kawy, będący zalążkiem późniejszej giełdy.

W 1711 roku rozpoczęły się regularne dostawy kawy do Amsterdamu z Dżakarty (Jawa) . Pierwsze drzewa kawowe przywieziono z Martyniki do Portoryko w 1736 roku. Ostatnie plantacje kawy na Cejlonie (Sri Lanka) uległy likwidacji w 1877 roku. Ich miejsce zajęły plantacje herbaty. Już w XIX wieku główny składnik kawy, czyli kofeina był stosowany do rozszerzenia oskrzeli, ułatwiając oddychanie.

13

Pierwsza puszka z mieloną kawą została wyprodukowana przez Amerykańską firmę Chase and Sanborn w 1878 roku, a próżniowe paczki do kawy, które ułatwiają zatrzymanie aromatu ziaren zostały wynalezione w 1898 roku. Już w 1900 roku w Budapeszcie (Węgry) działało 600 kawiarni, a sam Budapeszt podobnie jak Wiedeń nazywano miastem kawiarń.

Początek XX wieku przyniósł spadek cen kawy, co zakończyło napływ europejskich osadników (colonos) do Brazylii. Na początku dwudziestego stulecia, francuski chemik, Nicolai, podjął pierwsze próby usunięcia kofeiny z ziaren surowej kawy. Rok 1925 przyniósł utworzenie Instytutu Ochrony Kawy (Permanent Coffee Defense Institute) przez Rząd Federalny Brazylii. Zadaniem tego organu było utrzymanie stałych cen kawy i ograniczanie nadmiernej produkcji. Jabez Burns w 1935 roku, opatentował nowy, zmodyfikowany prażalnik i zmienioną technologię prażenia zwaną termiczną metodą Burnsa.

W 1995 roku Światowe zbiory kawy osiągnęły 5442 tys. ton. W 2001 roku, The International Coffee Organization zrzeszała sześćdziesiąt krajów – producentów i eksporterów kawy. W 2004 roku, spożycie kawy bezkofeinowej w Europie wynosiło 10-14% ogólnego spożycia kawy. Największymi światowymi eksporterami kawy są Brazylia, Wietnam i Kolumbia. Najwięcej kawy na świecie piją Skandynawowie, bo aż 12-13 kg na mieszkańca rocznie.

← powrót